Wystawa „Pejzaż znaczeń. Ogród w malarstwie Młodej Polski” czynna będzie w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie od 11 kwietnia do 6 lipca br.
Ogród w sztukach pięknych i literaturze stanowi miejsce wyjątkowe odnoszące się do wielu symbolicznych treści, w nich zawierają się idee, archetypy, które budują naszą świadomość. Jako jeden z podstawowych w naszej kulturze toposów ogród jest doskonałą figurą kosmosu, symbolizuje świat idealnej harmonii, jest uosobieniem piękna a także postrzegany jest jako swoista scena, na której rozgrywają się ludzkie namiętności i uniesienia. Począwszy od czasów romantyzmu ogród stawał się również zagadką, tajemnicą życia i śmierci, szczęścia i cierpienia, a także miejsce nostalgii za upływającym nieuchronnie czasem.
Piękno ogrodów oraz ich bogata i wieloznaczna symbolika urzekły twórców Młodej Polski. W okresie przełomu wieków XIX i XX splotły się intelektualne dokonania dziewiętnastego stulecia oraz nowe prądy filozoficzne i artystyczne, otwierającą nowe perspektywy twórcze. Stąd artyści podejmują koncepcję ogrodu melancholii, smutku i zadumy nad samotnością oraz przemijaniem, ogrodu spowitego ciemnościami nocy. Zgodnie z symboliczną wizją natury ogród stał się zwierciadłem duszy i miał odniesienia do stanów emocjonalnych twórcy. Jednocześnie sama natura zyskała wymiar duchowy i w mikrokosmosie ogrodu upatrywano sił witalnych dla odradzającej się przyrody.
Młodopolski nurt folkloryzmu i chłopomanii zaowocował wizją polskiej wsi wpisanej w rodzimy pejzaż i rytm natury, wsi wyznaczającej nienaruszoną enklawę polskości. Na obrazach jawią się chaty okolone przydomowymi ogródkami kwiatowymi, sadami, ogrodami warzywnymi. W rozległych wiejskich pejzażach dostrzec można barwny kobierce łąk, złociste łany zbóż, rozłożyste drzewa wyznaczające przestrzeń domostwa i zabudowań gospodarczych.
Nawiązując do podtrzymania narodowej tożsamości artyści utrwalają uświęcony rodzimą tradycją wizerunek dworu lub pałacu. Na tle bujnej zieleni parku wyraziście odznacza się biel ścian a na nią z kolei nałożone są barwne plamy ogrodu kwiatowego bądź klombów, charakterystycznych elementów ogrodów dworskich w ówczesnym czasie.
W drugiej połowie XIX wieku malarstwo wzbogacone zostało motywami miejskimi, w których dominował ogród publiczny. Koncerty w ogrodach, uroczystości miejskie, ogrodowe kawiarnie, place dla zabaw dziecięcych, dla uprawiania sportu, przechadzki, rozmaite spotkania towarzyskie stały się tematyką obrazów. W ten sposób artyści dokumentowali ówczesną obyczajowość, w której park stał się swoistym salonem miasta oraz miejscem spotkań.
W omawianym okresie malarze opuszczają swe pracowanie by w plenerze rejestrować uroki otaczającego krajobrazu. Pejzaż, dotąd stojący nisko w akademickiej hierarchii tematów, zyskał pierwszorzędne znaczenie. Ogrody były tego pejzażu przypadkiem szczególnym: miejscem gdzie można było studiować relacje światła i koloru, miejscem, które prowokowało do artystycznych eksperymentów. Dlatego obrazy o tematyce ogrodowej często bywały manifestem nowej sztuki, szczególnie impresjonistycznej.
Na przełomie XIX i XX wieku wielu malarzy pozostających pod wpływem pleneryzmu tworzyło swe bujne ogrody przydomowe, zwykle kwiatowe by na ich tle osadzić fabułę swych obrazów. Stanowiły one często materializację ich barwnego malarstwa. Doskonałym przykładem jest Józef Mehoffer, który zaprojektował swe ogrody w Jankówce oraz w Krakowie i w tym malowniczym otoczeniu portretował swą małżonkę. W obrazach Jacka Malczewskiego ogród staje się konkretnym miejscem, gdzie artysta portretuje swa rodzinę lub zyskuje wymiar symboliczny, kiedy zaludnia się postaciami fantastycznymi i mitologicznymi.
Wystawie towarzyszy program edukacyjny realizowany we współpracy z Wydziałem Biologiczno-Rolniczym Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Fot. Ferdynand Ruszczyc „Dwór w Bohdanowie” 1901 r. płótno naklejone na tekturę olej, ze zbiorów Muzeum Lubelskiego w Lublinie